Foto: De voormalige vuurtoren van Watum met daarachter een dubbele woning. De foto is een paar jaar vóór WOII gemaakt door Friedricheins, 22 januari 2013. Licentie: Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0 Unported license.

De Bocht van Watum is een vaargeul in de Eemsmonding tussen Duitsland en Nederland. De geul loopt vanaf de Pier van Oterdum langs de Schermdijk (Windpark Delfzijl Noord) in de Oosterhoek/Oosterhorn en verder via Delfzijl, Delfzijl-Noord, Naterij, Lutjeburen, Nansum, Klein Wierum, Garbendeweer, Hoogwatum en Nieuwstad langs de oostzijde van de Eemshaven, om daar met het Oostfriesche Gaatje (Oostfriese Gat) samen te stromen in het Doekegat. De Bocht van Watum vormt de voortzetting van het Groote Gat via de Mond van de Dollard. De bocht is vernoemd naar het verdwenen dorp Watum, dat bij het huidige buurtschap Hoogwatum heeft gelegen. De naam Hoogwatum verwijst naar een vroegere wierde die onder de zeedijk is verdwenen. Op die wierde heeft een dorp Watum gelegen, dat in de Middeleeuwen een eigen kapel heeft gehad. De restanten van een kerkhof dat bij de kapel heeft behoord zijn in 1969 teruggevonden.

Het zwarte gebied linksboven op de kaart is de wierde Watum. Bron: RHC GA, Groninger Archieven, Beeldbank Groningen. Licentie: Publieke Domein.

Tussen de Bocht van Watum en het Oostfriesche Gat liggen de zandbanken Paap en Hond. Aan westzijde ligt de zandbank Stern en aan de monding de zandbank Robbenplaat. Voor Hoogwatum ligt het Beppegat. Tussen 1888 en 1945 heeft tussen Garbendeweer en Klein Wierum aan de kust de Vuurtoren van Watum gestaan.

Foto: De vuurtoren van Campen (Dld) is een rode driekantig toren met witte buis, rode lantaarnhuis, twee galerijen en een groen dak. De toren is de hoogste vuurtoren van Duitsland. Oorspronkelijk maakte de toren deel uit van het lichtenplan voor de Beneden-Eems, waar het zijn sectorlichten aan te danken heeft, die naar het belichtingssysteem van Von Otter ontworpen zijn. Foto: 4 juni 2010. Licentie:  Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0 Germany license.

Het lichtenplan voor de Beneden-Eems
Tot het einde van de 19e eeuw is de Eems 's nachts bij gebrek aan verlichting voor de zeescheepvaart te gevaarlijk om te bevaren.

Mede door het gereedkomen van het Eemskanaal in 1877, waarmee er een nieuwe vaarroute naar de stad Groningen ontstaat, neemt het scheepvaartverkeer op de Eems toe en daarmee de noodzaak om de toegankelijkheid van het achterland te verbeteren.

De Nederlandse en Pruisische regeringen besluiten in 1883 om een conferentie te beleggen om de situatie aan te pakken.

Op 1 maart 1883 komen diplomaten van beide regeringen in Emden bijeen en wordt er een plan opgesteld voor de verlichting van de Beneden-Eems. Vanaf zee tot aan de rede van Emden zal het scheepvaartverkeer doorlopend begeleid worden door het licht van een vijftal vuurtorens.

Drie van de vijf vuurtorens zullen op Pruisisch[1] grondgebied komen te staan, namelijk een tweede vuurtoren op Borkum, een bij Campen en een bij Pilsum[2], en twee op Nederlands territorium, namelijk die van Watum en die van Delfzijl. Naast vuurtorens worden er twee verlichte bakens op De Randsel geplaatst.

De kosten van het realiseren van het plan zullen volgens een verdrag door beide regeringen gedeeld worden en zijn begroot op ƒ 524.987.

De vuurtoren van Pilsum (Dld) is een vuurtoren die gebouwd is als onderdeel van het lichtenplan voor de Beneden-Eems. De ijzeren vuurtoren is 11 meter hoog en dateert uit 1891. Hij werd in 1915 buiten gebruik gesteld. De fundering is in de zeedijk gebouwd en de toren is geel-rood geschilderd. Hij is bekend van de reclame voor een regionaal biermerk, en omdat hij locatie is geweest voor de film 'Otto - Der Außerfriesische' (1989) en voor de Tatort-aflevering 'Sonne und Sturm' (2003) met Maria Furtwängler. Sinds 2004 is de vuurtoren ook als trouwlocatie in gebruik. Foto: 17 oktober 2010. Licentie: Creative Commons Naamsvermelding-Share Alike 3.0 de.

De verlichting
De vuurtorens van het Lichtenplan voor de Beneden-Eems worden uitgevoerd met sectorlichten volgens het stelsel van de Zweedse admiraal Von Otter. DIt houdt in dat door het gebruik van speciale sectorlichten de vaargeul aangegeven wordt door een vast wit licht. Het witte licht wordt gekozen omdat het beter zichtbaar is dan gekleurd licht. Zodra een schip buiten de vaargeul raakt, komt het in een sector met schitterlicht dat door een zogenaamd otter-apparaat wordt opgewekt. Van deze schitterlichten is het aantal flikkeringen per minuut voor zeeschepen, die van zee inkomen, aan de rechterzijde van de vaste sector oneven en aan de linkerzijde even.

De toren
De 10,5 meter hoge toren telt drie verdiepingen. Het gebouw is opgeleverd in 1888. Na enkele jaren blijkt het technische inrichting, waaronder de otter-apparaten, erg onderhoudsgevoelig. Daarom is besloten een vaste opzichter aan te stellen en het wachtpersoneel te vermeerderen. Hiervoor wordt een belendende dienstwoning gebouwd, door het ministerie van Marine apart aanbesteed en op 31 februari 1895 gegund aan G. Bakker te Delfzijl voor de som van f 4953. De indeling van het geheel is functioneel en er is plaats voor twee gezinnen, die van de vuurtorenwachter en de hulp-vuurtorenwachter. Die kunnen vanuit uit hun dienstwoning de lantaarn rechtstreeks betreden om het gaslicht 's nachts brandend en draaiend te houden.

Verwoesting
De toren van Watum komt in de Tweede Wereldoorlog aan zijn einde. Bij de bevrijding van Delfzijl ondervinden de Canadezen veel weerstand, ook vanuit de vuurtoren van Watum. Eind april 1945 is geprobeerd dit bolwerk van de Duitse troepen te veroveren, maar de aanval mislukt. De Engelse RAF biedt hulp door met een luchtaanval een einde aan het verzet te maken. Twee Typhoon-toestellen bombarderen de vuurtoren van Watum op 25 april 1945 tot een onherstelbare ruïne. Nieuwbouw vindt er niet plaats.
Ergens rond 2020 is er een paal met een maquette van de vuurtoren geplaatst op de plek van het vroegere exemplaar.

Foto: De maquette van de voormalige vuurtoren van Watum is bovenop een plaat geplaatst bij Garbendeweer. In de verte zien we de windmolens en de kolencentrale van de Eemshaven. Helemaal rechts ligt de zeedijk, waaronder de wierde Watum is verdwenen. Auteur: Hardscarf. Licentie: Creative Commons Naamsvermelding-Gelijk Delen 4.0.