WOII, vluchtelingen van het zuiden naar het noorden
Well is tegenwoordig een kerkdorp in Limburg, maar wordt ook wel een woonkern van Bergen genoemd en heeft ongeveer 2.400 inwoners. Het is begin 1945. De Duitsers verwachten dat de geallieerden vandaag of morgen de Maas zullen oversteken. Wanssum is al vanaf 1 december bevrijd en het kan dus elk moment gebeuren. Het vuurgevecht wat dan gaat ontstaan is voor de Wellse inwoners levensgevaarlijk, want dan zal de hel losbarsten. Voor de dorpskern zal dat zeer zeker het geval zijn.
De eerste groep die aan de beurt is, is een gedeelte van de Halve Maan, de Bosserheide en de Kamp. Daags na Driekoningen op 7 januari is het dan zover. De Grüne Polizei komt 's avonds om 5 uur vertellen dat men over 20 minuten weg moet: "Zwanzig Minuten, alles raus"...... De tweede groep (hoofdzakelijk de oostkant van de Rijksweg) vertrekt 8 januari en komt onderweg in een trommelvuur terecht. Men rent voor zijn leven en duikt een greppel in. Deze staat echter vol water en de mensen zakken door het ijs.... De derde evacuatiegroep op 12 januari is de dorpskern van Welle, genaamd de Kamp, Leuken, Moleneind, Knikkerdorp en Wellsmeer. Men mag 20 kg bepakking meenemen. In de houtloods van Geenen in Weeze kan men net als de eerdere evacuees slapen op stro. Die nacht krijgt mevrouw Hommen een baby met hartproblemen.
Families met oude mensen en kleine kinderen mogen paard en wagen meenemen, maar de meesten hebben alleen maar een volgeladen fiets, kruiwagen of hondenkar. Er worden snel nog zoveel mogelijk kleren over elkaar aan getrokken. Er wordt zoveel op de rug gebonden dat je voorover moet lopen om niet achterover te vallen. De mensen zijn nog niet het huis uit of de Duitsers zijn al vee aan het verzamelen voor transport. Het is koud en het begint flink te sneeuwen en niemand weet waar de stoet naar toe zal gaan. Via de Wellsche Hut lopen de mensen, in de sneeuwbuien, 15 km. naar Weeze - Goch en zelfs tot in Kleve in Duitsland. Via Emmerich steken ze met de veerpont de Rijn over naar 's Heerenberg. Men heeft nu ca. 50 km. afgelegd onder barre omstandigheden en zeer slecht weer. Voor het voetvolk is in 's Heerenberg een evacuatiecomité opgericht en van daar uit kunnen moeders met kinderen en ouderen met kar en paard vervoerd worden. De mannen lopen achteraan. In Ruurlo en Borculo aangekomen blijven de meest zieke mensen en kinderen achter. Verder trekken ze naar Neede, Geesteren, Zieuwent en Gelzelaar.
De vluchtelingenverklaring van Maria Derks. Zij wordt als oorlogsgeweldvluchteling geregistreerd in de plaats Zuidhorn bij Groningen. Ze is afkomstig uit Well in Limburg. Bron: Archief Well.
De grootste groep moet echter verder en komt op 15 januari 1945 in Goor, Markelo, Rijssen en Nijverdal terecht. Een aanzienlijk aantal moet nog verder naar het noorden en komt in Ommen, Hoogeveen en Beilen. De familie Roosen kwam pas eind februari in Houwe Wieke (Friesland) aan op hun eindbestemming.
Vanaf Weeze worden ook mensen, in het donker in verband met gevaar voor beschieting. met de trein vervoerd. Men weet niet waar men in de veewagons naar toe gebracht wordt. In zo'n veewagen zitten de vluchtelingen met met 50 man en ongeveer acht fietsen. Ouders binden hun kinderen aan elkaar vast, bang dat ze zijn om er een te verliezen. Behoeftes worden hangend uit de trein gedaan, men houdt je dan met twee man vast....Een kind van Dura stikt bijna door zuurstofgebrek. Af en toe als de trein stilstaat, gooit men de deur open als deze niet vastgevroren zit, en er komt dan een geweldige walm uit. De trein gaat via Kevelaer, Geldern., Wezel, Bochholt, Borken naar het westen. Van Winterswijk gaat het transport echter naar Groningen. Op vrijdag 12 januari 1945 komen hier 1200 mensen aan. Op zondag 14 januari zijn dat zelfs 2400, waaronder de Wellse mensen. Maandag 15 januari komen er nog eens 500 en op dinsdag zijn daar ook 500 Limburgers bij.
Daags nadat men een dag en nacht in de Korenbeurs of Harmoniezaal heeft verbleven, worden de Wellenaren ondergebracht bij boeren en burgers. Eerst moet men nog gezamenlijk onder de douche, want men heeft tijdens de lange reis vlooien en luizen opgelopen. De mensen die in de buurt van de stad Groningen worden ondergebracht gaan te voet naar o.a. Grootegast, Zuidwolde, Noordwolde en Hoogkerk.
Gezinnen worden vaak opgesplitst en over het algemeen goed ontvangen. Er zijn echter ook gevallen bekend dat vluchtelingen geweigerd worden. Dan bemoeit de burgemeester zich er vaak mee en is het: Zij er in of jullie er uit! Er zijn Groningers die bang zijn dat er NSB-ers onder de evacuees zitten, maar soms is het tegenovergestelde waar. Toon van Aerssen heeft geweigerd om voor de NSB te werken waar hij is ondergebracht geweest en wordt daarom samen met Joep Tinneveldt opgepakt en naar het concentratiekamp Halberstadt vervoerd. Ook worden grote gezinnen gedurende de hele evacuatietijd ondergebracht in een school te Rijssen en hebben ze moeten leven van een zeer magere en slechte gaarkeuken. Het Rode Kruis kookt dagelijks kroten en nog eens kroten. Wellenaren gaan langs de deuren bedelen om brood. Bij een Pinkstergemeente gezin mag geen dokter aan huis komen, nadat een kind gevallen is en hevige pijn heeft. Het been blijkt gebroken te zijn, aldus de diagnose in het ziekenhuis. Krijgt men geen melk in een slecht kosthuis, dan is er nog altijd een koe in de wei die stiekem gemolken kan worden.
Vluchtelingenverklaring van Truus Koppes. Zij wordt als Oorlogsgeweldvluchteling geregistreerd in Grootegast en is afkomstig uit Well in Limburg. Bron: Archief Well. De evacuatie heeft ook tot gevolg dat men elkaar in den vreemde vaak meer waardeert als dorpsgenoot dan in Well zelf. De onderlinge band lijkt opeens veel sterker en ontmoetingen van dorpsgenoten tijdens de evacuatie zijn steeds bijzonder hartelijk en echt gemeend. Het gemeenschappelijk leed brengt allen dichter bij elkaar.
Ofschoon Well geheel ontvolkt is, komen kort na de bevrijding in maart 1945 al enkele inwoners terug, dat zijn diegenen die voor of tijdens de frontdagen over de Maas zijn gevlucht.
Jan Sijberts uit Well leert zijn latere vrouw Agatha de Vries tijdens de evacuatie in Noordhorn kennen en ze trouwen in 1949. Wim Sijberts, de broer van Jan, trouwt in 1955 met Greet de Vries, een zus van Agatha. Greet en Agatha zijn dochters van: Rintje de Vries, geboren Harich 21-07-1882, †Noordhorn 12-03-1931 en Fokje Draaijer geboren te Harich 08-09-1886 en †Zuidhorn mei 1973. Dit is slechts een voorbeeld. Veel zuidelingen vinden in het hoge noorden hun geliefde en zijn daar getrouwd. Ook hebben velen altijd contact met elkaar gehouden.
In de stad Groningen wonen tegen het begin van de oorlog ongeveer 124.000 mensen, maar door een grote stroom vluchtelingen vanuit het zuiden is dit opgelopen tot meer dan 150.000. Een groot aantal verzetsstrijders wordt door de Duitsers vlak voor de komst van de Canadezen opgepakt en veel van hen zijn gefusilleerd.
De oprukkende Canadese troepenmacht is verantwoordelijk voor de bevrijding van de stad en de westelijke en noordelijke delen van de provincie, terwijl de Poolse troepen zich richten op Oost-Groningen.
Bron:
|
||||||||
