Vliedorp (historisch: Fledorp, Gronings: Vliedörp) is de naam van een streek en een voormalig wierdedorp even ten noorden van Houwerzijl in de gemeente De Marne. Het ligt direct ten noorden van de Houwerzijlstervaart en ten zuiden van de wegstreek (vroeger waterloop) Vlakke Riet.
Vliedorp is ontstaan op een wierde uit het begin van de jaartelling. Rond 1200 wordt hier een stenen kerk gebouwd. Tot die tijd moet het dorpsgebied tot de parochie van Leens hebben gehoord. Het dorp wordt voor het eerst vermeld in 1418 als 'to Fleghum'. Deze naam wordt verklaard uit het Oudfriese fliach-hêm, wat wordt vertaald als 'vluchtplaats'; de plek (heem) waar men bij hoogwater naartoe kan vluchten (vlieden). In een oorkonde van 1495 wordt gesproken van Fledorper karspel. Vanaf die tijd wordt de naam met het achtervoegsel -dorp geschreven [1]. Het is in 1445 een van de vier dorpen binnen de rechtstoel het Grote Reedschap van Ulrum.
In 1651 wordt het dorp kerkelijk verenigd met Niekerk, omdat het nog nauwelijks iets voorstelt. De kosterij (met de school) is dan al verplaatst naar het nabijgelegen havenplaatsje Houwerzijl. De kerk en het kerkhof blijven in gebruik. De afbeelding van de kerk en haar toren zijn onder andere te vinden op een kaart van Jannes Tideman uit 1658 (zie boven). Volgens Van der Aa is de toren van hout. Na 1695 wordt de kerk door verval niet meer gebruikt en is kort daarna (vóór 1700) afgebroken. Bij de Kerstvloed van 1717 gaan in Vliedorp 32 huizen verloren en raken er nog veel meer beschadigd. Bij de overstroming komen 48 mensen, 142 koeien, 29 paarden, 16 varkens en 194 schapen om het leven. Na de vloed trekken nog meer mensen weg, onder andere naar het dorp Niekerk.
In de kerk hebben veel predikanten gepreekt. De laatste predikant die in zowel Niekerk als Vliedorp de dienst heeft verzorgd, is Godefridus Hugtingius geweest, die daarvoor predikant is geweest bij de Nederlandse ambassadeur in Portugal. Later wordt hij weer opgeroepen geestelijke verzorging te bieden aan Staatse legertroepen. Bijzonder!
De laatste huizen van Vliedorp worden afgebroken rond 1750, de weem (pastorieboerderij), die ten noorden van de kerk heeft gestaan, krijgt echter een nieuwe functie als landarbeiderswoning en wordt pas na 1850 afgebroken. In de volksmond heet de wierde van Vliedorp daarom 'Ol Weem', ook gespeld als 'Olle Weem' of 'Olweem'. Weem komt van het Oudfriese wetheme en betekent 'kerkelijk bezit'. Ol komt van old (oud).
Het kerkhof (zo'n 200 meter ten noorden van Houwerzijl) blijft in gebruik, maar vanwege de slechte wegen is het 's winters vaak alleen maar per boot via de Houwerzijlstervaart bereikbaar. In 1868 wordt het kerkhof officieel gesloten voor begrafenissen; de laatste grafsteen dateert van 1894. Veel oudere grafzerken (waaronder zeven uit de 17e eeuw) zijn later verdwenen. Er liggen nu nog twaalf zerken op het kerkhof.
Het noordelijk deel van de wierde wordt eind 19e en begin 20e eeuw (helaas) afgegraven vanwege de vruchtbare grond, waardoor het noordelijk gedeelte van het kerkhof zich nu op maaiveldniveau bevindt. In 1999 wordt de wierde gerenoveerd. Het wierdekerkhof in Vliedorp met 12 grafstenen is nog steeds aanwezig en wordt beheerd door Het Groninger Landschap. Na de aanleg van een fietspad in de ruilverkaveling is de plek weer over land te bezoeken.
Over Vliedorp zijn in de loop der geschiedenis veel legenden verteld. Van der Aa schrijft bijvoorbeeld dat sommigen hebben gedacht dat Vliedorp het oudste dorp van Groningen zou kunnen zijn en dat dit (net als overigens Leens en Zoutkamp) de plek zou kunnen zijn van zowel de Romeinse vestingen Phleum en Flevum (lichte naamsgelijkenis met Vliedorp) en de Romeinse haven 'Manarmanis Portus' waarover een zekere Ptolemaeus heeft geschreven [2].
Noten, bronnen en referenties:
1. Berkel, G. van & K. Samplonius (2007), Nederlandse plaatsnamen: herkomst en historie. 4e dr. p. 469. 2. Van der Aa., A.J. (1848), "Vliedorp", Aardrijkskundig woordenboek der Nederlanden, Elfde deel. pp. 746-747.
Andere bronnen:
* Wikipedia * Stulp, B. Verdwenen dorpen in Nederland, deel 4: Noord-Nederland (Waddeneilanden, Groningen, Friesland). Falstaff media, 2012.
|
|||||||||||||||
