Het gezin Ader, deel 2

Johanna Adriana Ader-Appels, geboren op 9 mei 1906 en overleden te Winschoten op 31 juli 1994 is een Nederlandse evangeliste en verzetsstrijdster tijdens de Tweede Wereldoorlog. Zij is de echtgenote van Bastiaan Jan Ader, de Nederlands-hervormde predikant van de dorpen Drieborg en Nieuw-Beerta. Hij is daar predikant geweest van 1938 tot november 1944. Bastiaan Jan Ader wordt geboren op 30 december 1909 en is een leerling geweest aan het Wagenings-Lyceum. Hij woont in die tijd in Ede. Na zijn studie theologie in Amsterdam gaan ze wonen in de pastorie te Nieuw Beerta, tegenover de Hervormde kerk.

Ader is predikant in een gemeente, waar de meeste mensen van de kerk zijn vervreemd tengevolge van de enorme sociale tegenstellingen tussen boeren en arbeiders. Door zijn organisatorische talenten en zijn hartstochtelijke taakopvatting weet hij velen en met name jongeren aan zich te binden.

Johanna Adriane en Bastiaan Jan Ader zitten sinds het begin van de oorlog samen in het verzet. Ader zelf opereert onder de schuilnaam 'Van Zaan'. Tijdens de oorlog wordt hun pastorie een waar centrum voor hulp aan Joden, onderduikers en piloten. Ader-Appels en haar man nemen zelf veel Joodse onderduikers in huis en verzorgen het onderduiken van vele andere, waaronder Engelse piloten en regelen de distributie van bonkaarten tot ver buiten Nieuw Beerta. Buiten Nieuw Beerta heeft hij nauwe contacten met de verzetsgroep Radersma.

Eind 1944, onderweg naar Haarlem, in het kader van zijn verzetswerk, wordt Ds. Bastiaan Jan Ader opgepakt, gevangen gezet en komt hij uiteindelijk terecht in de gevangenis aan de Weteringschans in Amsterdam. Als represaille voor een aanslag op een Duitser is hij bij Veenendaal samen met vijf anderen op 20 november 1944 gefusilleerd nabij het kruispunt Oude Veense Grindweg/Veenendaalsestraatwet te Rhenen/Veenendaal. De zes lichamen blijven achter en worden twee dagen later door bewoners van Veenendaal begraven op de plaatselijke begraafplaats. Eind november 1944 wordt hij herbegraven bij zijn familie in Driebergen. Na de oorlog wordt hij bijgezet op Ereveld Loenen, waar hij rust in grafnummer 52, vak E.

Op de hoek van de Hoofdweg en de Molenweg in Nieuw Beerta staat een monument dat herinnert aan de Tweede Wereldoorlog. Het is een vier meter hoge zuil met daarop een beeldengroep in steen met de tekst 'Ongebroken 1940-1945'. In de kerk van Nieuw Beerta is een herinneringshoek ingericht aan Bastiaan Jan Ader en zijn vrouw.

Het graf van Bastiaan Jan Ader op het ereveld te Loenen. Foto: Collectie Wageningen 1940-1945.	Het graf van Johanna Adriana Ader-Appels in Nieuw Beerta

Omslag van het boek geschreven door Mevrouw J.A. Ader-Appels in 1947, met op de afbeelding de kerk en de pastorie van Nieuw Beerta en een Duitse soldaat met zijn geweer in de aanslag.

Zijn vrouw zet het verzetswerk voort. Na de oorlog wordt ze evangelist in Drieborg en Nieuw-Beerta en schrijft ze 'Een Groninger pastorie in de storm' (1947), een boek over haar belevenissen tijdens de oorlog, dat ook in het Duits en het Fins is vertaald.

Het boek is erg belangrijk voor het Ds. Aderfonds. De opbrengsten van het boek, dat mevrouw Ader heeft geschreven over de oorlogsjaren, die haar man het leven heeft gekost, verschijnt nog steeds in herdruk, waardoor het fonds niet slapend is geworden, maar nog steeds bestaat.

Citaat uit het boek:

"Wat mijn broer me van de situatie vertelde, was zeer alarmerend. Domie was gepakt in gezelschap van twee ondergedoken Duitse officieren en een Jood. Ze hadden bij het "verhoor" er hem toe willen brengen namen te noemen. Daartoe hadden ze hem mishandeld. Neusbeen en gehoorvlies waren stukgeslagen met een gummistok. De organisatie was voor Domie aan 't werk, maar je stond voor een muur, waar je niet door kon komen. Ze hadden hem Zaterdag uit de gevangenis in Haarlem willen lichten. Alle plannen waren daarvoor al heel goed voorbereid, maar nu was hij juist op Vrijdag naar Amsterdam overgebracht en uit die beruchte Gestapo gevangenis aan de Weteringschans kon het niet."

Indrukwekkend zijn de brieven, die Ader in gevangenschap schrijft aan zijn jonge gezin en de gedichten, zoals:

In Drieborg wordt in 1950 een oecumenisch gemeenschapshuis gesticht, dat door mevrouw Ader ook wel 'het verenigingsgebouw' wordt genoemd met gelden van het door haar gestarte Ds. Aderfonds. Dit fonds en het centrum zijn deels bedoeld om gesprekken tussen Nederlanders en Duitsers mogelijk te maken na de verschrikkingen van de bezettingsjaren. Het is wonderbaarlijk hoe zij zich daarmee opsteld ten opzichte van de voormalige bezetter en geeft de vergevingsgezindheid aan zoals zij die uit haar geloof weet te putten. Het fonds krijgt nog steeds inkomsten via het boek dat ze heeft geschreven. Ader-Appels wordt onderscheiden met het Verzetsherdenkingskruis en is benoemd tot Ridder in de Orde van Oranje-Nassau. Ook krijgt ze in 1967 de onderscheiding voor Rechtvaardige onder de Volkeren van het Israëlische herdenkingscentrum Yad Vashem. Ze overlijdt op 88-jarige leeftijd en wordt begraven op de begraafplaats achter hun kerk in Nieuw-Beerta. Het echtpaar Ader krijgt twee kinderen, de kunstenaar Bas Jan Ader (1942-1975) en (de latere ambassadeur) Erik Ader. Mevrouw Ader overlijdt in 1994 en wordt begraven op de begraafplaats achter hun kerk in Nieuw Beerta.

Bastiaan Jan Ader	Johanna Adriana Ader-Appels	Voormalige pastorie te Nieuw Beerta	De Ned. Herv. kerk te Nieuw Beerta

Bas Jan Ader

De oudste zoon, Bas Jan Ader is kunstenaar geworden. In 2006 maakt Wiebe Klijnstra voor RTV Noord de met de NL-award bekroonde documentaire ´Taai en fel gestreden´. In de Provincie Groningen rijdt een ´Bastiaan Jan Ader trein´. De vervoerder heeft de trein niet Ds. Bastiaan Jan Ader trein willen noemen om verwarring te voorkomen.

Bas Jan Ader (officieel Bastiaan Johan Christiaan Ader) wordt in Winschoten geboren op 19 april 1942 en overlijdt ergens op de Atlantische Oceaan in 1975 als hij in zijn eentje de oceaan over wil varen. Hij is een Nederlands conceptueel kunstenaar en gehuwd met Mary Sue Andersen. Ader volgt samen met onder meer Wim T. Schippers en Ger van Elk in Amsterdam een opleiding aan het Instituut voor Kunstnijverheidsonderwijs (de huidige Rietveldacademie). Na enkele avontuurlijke (zee)reizen belandt hij met Ger van Elk op een kunstopleidingsinstituut in Los Angeles en in de jaren '60 studeert hij kunst en filosofie in Californië.

Zijn werk bestaat voor een groot deel uit kleine performances, waarin fotografie en film een belangrijke rol spelen. Zijn kunst is geïnspireerd door de zwaartekracht en andere fysische verschijnselen. Hij maakt daarvan verschillende korte filmopnames waarin hij zichzelf aan het vallen brengt. Eén daarvan is opgenomen in 1971 in het Amsterdamse bos en heet 'Broken Fall' (organic) waarin hij zich uit een boom in het water laat vallen. In een andere film zit hij op een stoel op het schuine dak van een huis, waar hij vervolgens ook vanaf valt; in een van zijn andere korte films houdt hij zo lang als hij kan een zware steen vast die op een lamp valt wanneer hij het niet meer volhoudt.
In al deze films is er een bijna fysiek tastbaar element van spanning, van suspensie, van anticipatie van het onvermijdelijke. In de korte film (3:21 min) getiteld ´I'm too sad to tell you´ tracht hij te huilen voor het oog van de camera. Ader is altijd zoekend en wordt ook wel getypeerd als een onderzoeker. 'Het moment van overgave', hunkering, subjectiviteit en verbazing zijn sleutelwoorden in de onderwerpen van zijn oeuvre.

In 1975 steekt hij op 33-jarige leeftijd van wal in een kleine zeilboot, een aangepaste Guppy 13, om solo de Atlantische Oceaan over te steken. Hij raakt echter vermist en ongeveer 10 maanden later wordt zijn lege boot voor de kust van Ierland teruggevonden. Zijn persoonlijke nalatenschap is over een groot deel van de wereld verspreid. Ader raakt met zijn kunst ook tegenwoordig nog in opspraak. Op het internet staan tientallen gegevens over deze door sommigen een 'excentriek' persoon genoemd.

Documentatie en productie

Ader heeft (doordat zijn carrière van korte duur is geweest) weinig werk voortgebracht. Een paar titels van diverse producties zijn:
* Fall 1, Los Angeles 1970 (korte film). (zie boven)
* Fall 2, Amsterdam 1970 (korte film).
* All in my clothes 1970 (fotoserie).
* Farewell to faraway friends 1971 (foto).
* Nighfall 1971.
* Untitled (Flower work) 1974 (fotocollage).
* In search of the miraculous (songs for north Atlantic) 1975 (performance).

Logboek en Citaten
* "The sea, the land, the artist has with great sadness known they too will be no more". (De zee, het land , de kunstenaar heeft veel verdriet. Wetend dat ook zij niet meer zullen zijn).
* In een van zijn logboeken pent Ader een idee neer voor een ansichtkaart: ´Greetings from Beautiful Ader Falls´ (Groeten vanuit de prachtige Ader vallen). En nog meer typerend schrijft hij het onderschrift: ´All is falling´ (Alles valt).

Exposities en publicaties
* Parijs : Bas Jan Ader. Installations, photographies 24 mei 2003 - 28 juni 2003 te Galerie Crousel Chantal
* 'Please don't leave me' 26 augustus 2006 – 5 november 2006
* Augustus tot november 2006 het Boijmans van Beuningen museum te Rotterdam: een retrospectieve expositie over het werk en het leven van Ader met buiten film- en beeldmateriaal een kleine collectie memorabilia van Ader als student, als vriend en als onderzoeker. Hiervan verscheen een door het museum samengestelde catalogus van zijn werk eveneens getiteld: ´Please don't leave me.´

Elbrig de Groot, onder meer werkzaam geweest als conservator in het museum Boijman van Beuningen in Rotterdam en freelance consultant moderne en hedendaagse kunst, heeft een belangrijk artikel over Erik Ader geschreven onder de titel ´Beautiful sea: De verzamelde werken van Bas Jan Ader´. Hij schrijft daar over zijn passie voor de zee het volgende:

"Op 2 september 2006, tijdens de opening van de tentoonstelling van Bas Jan Ader in Museum Boijmans van Beuningen zong het Stad-huiskoor Rotterdam, waar ik deel van uitmaak, drie zeemansliederen: AWet Sheet And A Flowing Sea , A life on the Ocean Wave , en Beautiful Sea. Shantyliederen hadden niet direct de voorkeur van veel koorleden. Maar het ging natuurlijk niet om de sentimentele songs, maarom de context waarin ze figureerden en die werd voor hen, die Bas Jan Ader niet kenden, verhelderd in de documentaire. Here is always some-where else van Rene Daalder. Met enkele trefzekere woorden maakte de zeezeiler Henk de Velde daarin de passie voor de zee duidelijk. Uiteindelijk gaf het optreden zelf in aanwezigheid van Bas Jan Aders weduwe Mary Sue Andersen en zijn broer Erik Ader een bijzondere, ontroerende betekenis aan de liederen. Het geluid van de shantieswas gedurende de tentoonstelling op band te horen samen met een reeks geprojecteerde dia’s van een groepje zingende studenten rondde piano, ruim dertig jaar geleden opgenomen voor Bas Jan Aders tentoonstelling. In Search of the Miraculousin de Claire Copley Gallery, Los Angeles (22 april - 17 mei 1975). Het was de bedoeling, dat in december 1975 het (a capella) Groninger Studentenkoor Bragi hetzelfde repertoire zou zingen in het Groninger Museum, wanneer Bas Jan Ader de overtocht per zeilboot over de Atlantische Oceaan van Amerika naar Europa voltooid zou hebben. Een cirkel was gesloten."

Uit hetzelfde artikel laat ik nog een citaat volgen, waarin hij de kunstenaar Ader duidelijk naar voren laat komen:

" Mondriaan en zwaartekrachtDe combinatie film en foto met hetzelfde onderwerp zien we regelma-tig in het oeuvre van Bas Jan Ader.(Untitled) Flowerwork (1974), bestaatuit drie series opeenvolgende kleurenfoto’s van de performance, dieonder de titelPrimary Time(1974) op video is vastgelegd. We zien BasJan Ader bloemen schikken in de kleuren blauw, rood en geel. Hij or-dent net zo lang, totdat de vaas steeds een kleur bevat. We zijn duidelijk op het pad van Mondriaan beland, dat Bas Jan Ader vond in een klin-kerweg bij Westkapelle, Zeeland. Aan het eind van de weg, omzoomddoor struikgewas, is de vuurtoren zichtbaar die Mondriaan verschillendemalen heeft geschilderd.On the road to a new plasticism, Westkapelle, Holland (1971) bestaat uiteen serie van vier kleurenfoto’s. Op de eerste foto ligt Bas JanAder in een geometrische figuur op het plaveisel met zijn hoofd rich-ting watertoren. Vervolgens ligt hij in dezelfde houding op een blauwerechthoekige deken, waaraan op foto drie een gele jerrycan en op fotovier een rode houder van een gevarendriehoek zijn toegevoegd. InPit-fall on the way to a new Neo Plasticism(kleurenfoto, 1971), zien we dekunstenaar met al zijn gekleurde attributen vallen. Onder de titelBrokenFall (geometric). Westkapelle, Holland (1971) maakte Bas Jan Ader en-kele kleurenfoto’s en een zwart-witfilm, waarin hij tevergeefs de beeld-principes van zijn roemruchte voorgangers Piet Mondriaan en Theovan Doesburg met elkaar probeert te verzoenen. In de film staat Aderrechtop, met zijn gezicht naar de toeschouwer, naast een blauwe drie-hoekige schraag. Hij probeert parallel te staan aan de schuine zijde vande driehoek, maar uiteindelijk valt hij met schraag en al om in de berm.Opnieuw is de zwaartekracht hem de baas. De foto’s zijn als het warestillsvan de film. De verpletterende kracht van de zwaartekracht en hetMondriaanthema, vinden we ook in enkele fragmenten film, waarin BasJan Ader limonadeglazen met achtereenvolgens rode, gele en blauwevloeistof breekt door er bouwblokken op te laten vallen. Intussen zoomtde camera in op de vloeistof totdat de kleur het beeld volledig vult."

Ook kondigt Elbrig de Groot in het artikel aan dat er een speciale website ontworpen gaat worden over Bas Jan Ader. Wie deze website voor het eerst bezoekt, krijgt als schrikreactie eerst een huilende Bas Jan Ader te zien. Wie het menu bovenin doorloopt zal ontdekken dat hij daar alles, maar dan ook alles, over Bas Jan Ader te weten kan komen, zijn boeken en films, zijn werk. Alles is geschreven in het Engels. Ook de filmpjes die hij heeft gemaakt, staan op de site, waaronder die uit 1970 waarbij hij zich, zittend op een stoel, van het dak laat vallen.

Erik Ader
Erik Ader is de jongste zoon van het gezin. Hij heeft zijn vader nooit gekend. Hij is meer het tegenovergestelde van zijn oudere broer, terwijl het water ook bij hem wel naar voren komt. Erik Ader heeft sterke banden met de zeilsport. Hij is in 1978, tijdens de toenmalige ‘Whitbread-round the world race’, zelf bemanningslid op de Tielsa en is er als zodanig trots op dat 140 ‘kleine’ Nederlandse scheepjes om de twee jaar Larvik aandoen. Na het admiraalzeilen gaat het in bussen naar de zeilclub van Larvik. Tussen de 7 klassenwinnaars wordt in Hobie-cats een havenwedstrijd verzeild voor het bepalen van de overall prijs. Deze wordt gewonnen door de schipper van de Watermaat. Aansluitend wordt de prijsuitreiking verricht door Erik Ader.

Op 30 maart 2001 brengt het Ministerie van Buitenlandse Zaken een persbericht uit (nr. 042-01', waarin staat: ´ Binnenkort is de benoeming te verwachten van drs. D.A.V.E. (Erik) Ader, momenteel werkzaam als inspecteur bij de Inspectie en Evaluatie Bedrijfsvoering van het Ministerie van Buitenlandse Zaken, tot Harer Majesteits buitengewoon en gevolmachtigd ambassadeur in het Koninkrijk Noorwegen, met standplaats Oslo. De heer Ader (56) zal in Oslo de heer N.J. Jonker opvolgen, die gebruik zal maken van de Flexibele Pensioen en Uitttreding Regeling (FPU).´

Op 2 september 2006 is Erik Ader aanwezig bij de opening van de tentoonstelling over zijn overleden broer Bas Jan Ader in het Museum Boijmans van Beuningen.

In Elsevier van donderdag 17 augustus 2006 vinden een reactie van Ader inzake een artikel over het Midden-Oosten geschreven door De Winter. Er staat: " Kritiek is er van Erik Ader uit Oslo, die De Winter ‘grofheid’ verwijt: ‘Het op één lijn stellen van Een Ander Joods Geluid met de Joodse Raad in de Tweede Wereldoorlog is een welbewuste slag onder de gordel en volstrekt oneigenlijk.’ "

Op 7 september 2006 publiceert het Dagblad van het Noorden het volgende artikel over hem: "Voormalig ambassadeur in Noorwegen koopt villa Alders. Usquert - De statige boerderijvilla Oude Laan van de Groninger commissaris van de Koningin Hans Alders aan de Wadwerderweg in Usquert is na meer dan een jaar verkocht aan de voormalige ambassadeur van Nederland in Noorwegen, Erik Ader. Hij gaat samen met zijn vrouw Diana op het Hogeland wonen. Ader vertegenwoordigde Nederland vijf jaar in Noorwegen. Hij heeft in augustus afscheid genomen. Zijn taken droeg hij over aan Ronald van Roeden. Alders is sinds eind vorige maand een inwoner van de stad Groningen, waar hij een herenhuis heeft betrokken. Ader - die Oslo als standplaats had, behartigde de Nederlandse belangen behalve in Noorwegen tegelijkertijd ook op IJsland. Daarvoor was hij werkzaam op het ministerie van buitenlandse zaken in Den Haag. Ook vervulde hij eerder (waarnemende) ambassadeursposten in Beiroet, Singapore en Vietnam. Het echtpaar Ader heeft geen kinderen en neemt binnenkort zijn intrek in Oude Laan."

In 2007 komen we Erik Ader tegen als vice voorzitter van de Stichting Muziektheaterproductie Oost-Groningen (SMOG), waarvan Harm Evert Waalkens dan voorzitter is. Van 9 tot 18 mei wordt OCCIS, de droom van een koning over water en graan op het strand van de jachthaven Midwolda/Oostwold opgevoerd. Op de site van Allette Vleems Theaterproducties kun je daar meer over vinden.

Twee jaar later, 9 februrari 2008, komen Erik Ader tegen in Groningen als hij een toespraak houdt tijdens een manifestatie over het stoppen van de blokkade van Gaza. Hij zegt daar ondermeer:

" De gevolgen van die blokkade zijn afschuwelijk:
• elke economische aktiviteit wordt gewurgd, 50% van de beroepsbevolking is werkloos; 80% van de bevolking is aangewezen op steun van buitenaf om zelfs maar te overleven;

• er is onvoldoende voedsel, vooral kinderen en ouderen tonen verschijnselen van ondervoeding, niet door een misoogst maar door uithongering;

• er is onvoldoende electriciteit en dus is er geen behoorlijk drinkwater en ook de riolering functioneert niet meer naar behoren;

• er zijn geen medicijnen, in ziekenhuizen zijn er geen onderdelen voor essentiele apparaten en zieken kunnen de grens niet over voor specialistische behandeling elders. De effecten van deze blokkade maken elke week dodelijke slachtoffers, nog meer dan de vele doden die er al onder de burgerbevolking vallen door Israëlische militaire acties."

Hij is ook een van de ondertekenaars van de oproep aan de Nederlandse regering om te gaan praten met Hamas, waarvan de advertentietekst luidt:

"Als betrokken inwoners van Nederland zijn we ontsteld over het verschrikkelijke menselijke lijden door het recente Israëlische militaire offensief tegen Hamas en door de raketaanvallen door Hamas en andere Palestijnse gewapende groepen op Zuid-Israël. Wij zijn ervan overtuigd dat er voor het Israëlisch-Palestijnse conflict geen militaire, maar alleen een politieke oplossing is: door dialoog en onderhandelingen op basis van respect voor het internationale recht. Om via onderhandelingen een eind aan het conflict mogelijk te maken, moet de Europese Unie zonder voorwaarden het gesprek aangaan met alle partijen in het conflict, inclusief Hamas. Een toekomstig vredesakkoord is alleen mogelijk als het tot een verzoening komt tussen de Palestijnse organisaties en als alle Palestijnse partijen bij het vredesproces betrokken worden. Het huidige Europese beleid om Hamas -ondanks het mandaat dat de organisatie kreeg van de Palestijnse kiezers- uit te sluiten van het politieke proces heeft er mede toe geleid dat er een gewelddadig conflict uitbrak tussen Hamas en Fatah en dat de bevolking van Gaza collectief door een blokkade werd gestraft. Het is tijd dat de Nederlandse regering en de Europese Unie hun steun uitspreken voor een dialoog met alle partijen in het conflict, inclusief Hamas, zodat een alomvattend vredesproces mogelijk wordt."

In Trouw van 18 maart 2010 neemt Ader het op voor de IJslanders als hij ondermeer schrijft: "Het is kortzichtig te proberen de IJslanders nu wat zilverlingen afhandig te maken. Zij hebben op termijn zoveel meer te bieden. Nederland en Engeland willen minimaal de miljarden terug die aan IJsland zijn geleend om mensen die daar tot 100.000 euro spaargeld verloren, hun geld terug te geven. Moet Jan Modaal op IJsland die rekening betalen? De schade hoofdelijk omslaan over alle inwoners van de betrokken landen is wel zo redelijk. En het is niet slim IJsland buiten de EU te houden."

Op 'stopdebezetting.com' schrijf erik Ader een artikel over het recht in het Midden-Oosten.

Op 23 mei 2011 komt in in de pers als voorzitter van de Stichting Landschap Oldambt (SLO), wanneer hij de noordelijke vaarverbinding bij Midwolda een 'historische vergissing' noemt. De plannen vormen in de ogen van de stichting een te zware aanslag op het landschap. Het kanall doorsnijd een glaciale zandrug (Bron: DvhN). Hij is een groot voorstander van het behoud van het Groninger landschap en zegt daarover op de site van de stichting: "Het karakteristieke landschap van het Oldambt, waar majestueuze boerderijen en weidse uitzichten het beeld bepalen, verdwijnt sluipenderwijs. ‘Met name de open ruimte is in het geding’, vertelt Erik Ader van Stichting Landschap Oldambt. Als voorbeeld noemt hij de bossages langs de A7, waardoor vroegere vergezichten zijn verknipt. ‘Nederland vervlakt’, concludeert Ader. ‘Nieuwe boerderijen, woonwijken, het landschap: alles begint op elkaar te lijken, terwijl juist de verscheidenheid aan landschappen een kwaliteit van Nederland is. Je kunt in het Oldambt nog de geschiedenis uit het landschap aflezen, maar ook hier worden de sporen geleidelijk aan uitgewist.’

Tot zover Erik Ader. Hij heeft de wereld gezien en Nederland vertegenwoordigd in het Midden-Oosten en in Noorwegen. Hij is echter altijd een rasechte Groninger gebleven die ook nog regelmatig in Drieborg is te vinden....

De hervormde kerk van Nieuw-Beerta is gebouwd in 1865. Het gebouw is de vervanger van een in de 17 eeuw gebouwde kerk. De kerk is een zogenaamde 'waterstaatskerk' en behoort daarmee tot de kerken in Nederland, die in de periode tussen 1824 en 1875 in Nederland zijn gebouwd met steun van de rijksoverheid. De ingenieurs van het ministerie van Waterstaat controleren in die tijd de plannen en de bouw en dienen daarvoor ook goedkeuring te verlenen. Vandaar de naam waterstaatskerk. De kerk is tegenwoordig in eigendom bij de Stichting Oude Groninger Kerken.

Terug naar het eerste artikel: Herinneringen aan J.A. Ader-Appels, deel 1

Literatuur en bronnen:
Een Groninger pastorie in de storm, door J.A. Ader-Apels. Franeker 1974.
Naamregister ereveld Loenen te Den Haag.
Nieuwe Groninger Encyclopedie. Groningen, 1999.
Biografisch Lexicon Geschiedenis Ned. Protestantisme, Kampen.
Groninger Gids voor Cultuur en Landschap. Bedum, 1994.
Wikipedia (Bastiaan Jan Ader, Johanna Adriana Ader - Appels en Bas Jan Ader)
Website Bas Jan Ader (Engels).
Biografie van Bastiaan Jan Ader op de site van de Stichting Dodenakkers, door Maren Mulder.
Een aantal bronnen zijn in de tekst vermeld.