Lutjegast heeft in het verre verleden meerdere borgen en steenhuizen gekend. Dat zijn in ieder geval de borgen die onderstaand zijn beschreven, voorzover daar historisch materiaal van beschikbaar is. ClamahuisIn de kroniek van Sicke Benninga wordt in het jaar 1552 vermeld, dat de Bourgondiërs Hemme Clavema huys toe Westerdijcken afbranden. De tegenpartij, De Geldersen, laten zich niet onbetuigd. In 1525 wordt Hemme Claeme uit zijn steenhuis, dat van een ijzeren deur voorzien is, gerookt door het 'langehuis' en zijn hooi in brand te steken. Hij wordt gevangen genomen en naar de stad Groningen gebracht en hij moet een boete betalen van 400 gulden. Wat hij misdreven heeft, wordt er niet bij verteld, wél dat hij naderhand door tegenstanders wordt doodgeslagen.
Borg Hylema In 1828 wordt een stukje grond achter de kosterij in Lutjegast verkocht omdat het deel uitmaakt van de verkoop van de borg Rikkerda ook te Lutjegast gelegen. Bij dit stuk grond ligt de oude borgstede Hylema. Er is niet meer van bekend.
Borg Sappema De Sappemaheerd heeft langs de Westerhornsterweg gelegen ten noorden van Lutjegast. De heerd wordt al in 1540 genoemd. In 1602 wordt het huis gekocht door burgemeester Johan Wijffringh uit de nalatenschap van Roelef Mertens. In 1655 wordt het steenhuis Sappema genoemd met tuin, grachten, singels en rechten met 46 grazen land. Na het bovengenoemde volgt rond 1630 Gerhardt Sijgers, noemende jonker en hoofdeling te Lutjegast en gehuwd met Frouwke van Isselmuden tot Schultinga. In 1656 volgt raadsheer Siger de Sigers, zich eveneens noemende jonker en hoofdeling op Sappema. Er is geen afbeelding van de borg bekend. Wanneer het steenhuis is verdwenen, is niet bekend. Momenteel staat er een boerderij. Het hoge terrein met grachten is nog intact.
De Rikkerda borg Een bekende borg in de provincie Groningen is ongetwijfeld Rikkerda in Lutjegast geweest. Deze borg heeft ten oosten van het dorp gestaan, een paar honderd meter ten zuiden van de huidige Abel Tasmanweg (tegenover nr.17). De borg wordt onder andere van 1675 tot 1703 bewoond door Bernard Johan Prott, de beroemde commandant van de vesting Boertange tijdens de belegering van de vesting in 1672 door de bisschop van Münster. De laatste bewoner is mr. Hemmo Hijlcko Nauta, in 1818 getrouwd met Vrouwe Anna Habbijna Alberda van Menkema en Ontvanger der directe belastingen te Grootegast. In 1828 besluiten de eigenaren de borg met bijbehorende landerijen ter grootte van ruim tachtig hectare te verkopen. Voor de verkoop wordt de borg met de omliggende grond omschreven als: 'Het Slot Rikkerda met deszelfs Hoven, Lanen, Singels, Bosschen en Landerijen, groot plusminus 28 Bunders, 74 Roeden en 12 Ellen te Lutkegast met Heerlijkheden, Buurregten en Collatien van de Predikantsplaatsen te Grootegast en Lutkegast, voor zoover die in de gronden zijn gescheiden en in Westerdeel Langewold gelegen met twee gestoelten in de kerk te Lutkegast.' Zoals vrijwel alle borgen is ook Rikkerda over het water bereikbaar. Aan de overzijde van de weg heeft een vaart gelegen die naar het noorden aansluiting geeft op de trekvaart Stroobos-Gaarkeuken. Aan de weg en bij het zuideinde van de vaart staat dan de tuinmanswoning. De borg met ruim 28 hectare land wordt voor 8.225 gulden verkocht aan Berend Haaijes Harkema, een houtkoper uit Warfhuizen. De aankoop door Harkema betekent het definitieve einde van Rikkerda. De borg wordt gesloopt in de jaren 1828-29. Het lijkt voor Harkema geen lucratieve handel te zijn geweest. In 1836 verkoopt hij bijna 23 hectare voor 2.000 gulden. Wellicht heeft de verkoop van het sloopmateriaal de schade nog enigszins kunnen beperken. Toch betekent deze verkoop ook een nieuw begin (2).
Geschiedenis van de borg In 1320 koopt ene Reynardus Ryquerda een stuk grond van de abt van het klooster van Gerkesklooster. Op deze grond bevinden zich ook twee boerderijen. De naam Rikkerda, Rikerda en Rickerda komt in de volgende eeuwen meerdere keren voor in de omgeving van Lutjegast al is het niet zeker of zij de heerd Rikkerda bewoond hebben. In 1649 maakt ene Caspar van Aswede wegens de kinderen van zijn broer Borchert van Aswede aanspraak op de rechten van 'Rickerda Oost' en vervolgens in 1651 op de rechten van 'Rickerda West'. In 1674 wordt de plaats 'Ryckerda' met landerijen van de overleden luitenant Conraedt van Aswede verkocht aan dr. Schaick. In 1675 verwisselt Rikkerda alweer van eigenaar. Dit maal komt het geheel in het bezit van Bernard Johan Prott, de verdediger van Boertange in 1672 ten tijde van de Tweede Münsterse Oorlog. Zijn eerste vrouw Alberdina Lucretia Schnabel overlijdt in Boertange door een verdwaalde granaat. Prott woont in Groningen en laat in Lutjegast een buitenhuis bouwen. Hiertoe laat hij op een geschikte plaats grachten aanleggen en krijgt het buitenhuis min of meer de status van borg. Gezien zijn drukke militaire loopbaan zal hij niet veel op Rikkerda gewoond hebben. Zijn tweede vrouw Frederika Tjarda van Starkenborgh overlijdt kinderloos in 1687. Prott hertrouwt echter in 1688 met Cecilia Elisabeth Tamminga, weduwe van Daniël de Hertoghe, de heer van de borg Feringa te Grootegast. Prott overlijdt kinderloos in 1703 en laat al zijn bezit na aan zijn derde vrouw. Als Cecilia Elisabeth in 1703 overlijdt, vestigt haar zoon Unico Michiel de Hertoghe zich op Rikkerda. Unico Michiel overlijdt in 1735, de boedelscheiding volgt in 1743 waarbij Rikkerda en Feringa ten deel vallen aan zijn zoon Daniël Onno de Hertoghe. Hij trouwt met Anna Habina Tjarda van Starkenborgh. Daniël Onno overlijdt in 1774 en blijkens de 'Borgenkaart' van Beckeringh blijft zijn weduwe op Rikkerda wonen tot haar dood in 1799. Vervolgens komt het in het bezit van Edzard Unico de Hertoghe. Hij is getrouwd met Alegonda Clant van Hanckema. Zij laat zich in 1799 van hem scheiden omwille van zijn drankgebruik. Edzard Unico wordt onder curatele gesteld en hij overlijdt in 1812. Vervolgens woont zijn nicht Anna Habina Alberda van Menkema op Rikkerda met haar man Hemmo Heileco Nauta tot de erfgenamen van Edzard Unico in 1828 overgaan tot verkoop van Rikkerda met hoven, lanen, singels, bossen inclusief landerijen van meer dan 28 bunder, heerlijkheden en twee herenbanken in de kerk van Lutjegast. Het geheel wordt gekocht door Berend Hayes Harkema, houtkoper te Warfhuizen. Hij heeft de borg in 1828-1829 laten slopen. In 1836 verkoopt Harkema 23 bunder van de landerijen. Eite Jans van der Veen en zijn vrouw Anke Jans Wattema kopen deze landerijen, inclusief de borgplaats. Van der Veen is vervener en onderwijzer te Lutjegast. In 1848 begint hij met de bouw van een boerderij naast de vroegere oprijlaan naar de borg. Deze boerderij krijgt eveneens de naam Rikkerda en in 1860 wordt voor de boerderij een nieuw voorhuis gebouwd. Rikkerda heeft ten oosten van Lutjegast gestaan, zo'n 200 meter ten zuiden van de huidige Abel Tasmanweg. De borg heeft zich bevonden op een rechthoekig borgstee van zo'n 200 bij 180 meter. Het omgrachte deel waar de borg zich op heeft gestaan, is nog vaag te herkennen in het landschap.
In 1799 bezit Rikkerda een eetzaal, veertien kamers, twee schathuizen, een brouwhuis, koetshuis, oranjehuis en karnhuis. Dit maakt dat de borg een stuk groter is geweest dan de tekening van Beckeringh doet vermoeden (zie tekening bovenaan deze pagina). (6)
Boerderij Rikkerda
Slingertuin
Ruilverkaveling
Restauratie borgplaats
Rikkerda in de 21e eeuw
Boerderij Rikkerda nu In 2007 is de boerderij een erfgoedlogies geworden. 'Historische boerderij met modern monumentaal interieur Centraal in Noord Nederland, in het landschappelijk aantrekkelijke grensgebied grensgebied van Friesland, Groningen en Drenthe, Vlakbij het Werelderfgoed Waddenzee, het Nationaal Park Lauwersmeer en de Nationale Landschappen Middag Humsterland en de Noardlike Fryske Wâlden, ligt onze monumentale boerderij Rikkerda. De oudste vermelding van Rikkerda dateert van 1320, toen de boerderij werd verkocht door de abt van het klooster; in 1675 werd de eenvoudige boerderij verbouwd tot een riant buitenhuis, de borg Rikkerda. Deze borg hield tot 1829 stand en werd toen, net als zoveel Groninger borgen in die tijd, afgebroken. In 1848 werd langs de toegangsweg naar de voormalige borg de huidige boerderij Rikkerda gebouwd. Deze karakteristieke kop-hals-rompboerderij werd destijds als één van de grootste boerderijen in het zuidelijk Westerkwartier beschouwd. In 1990 is de boerderij, een rijksmonument, aan de landbouw onttrokken en kreeg een woonbestemming. De boerderij, die geheel is gerestaureerd, is omgeven door een karakteristieke voortuin in Engelse landschapsstijl (“een slingertoen”) en een besloten binnentuin met fruitbomen en plantenborders. In de kruidentuin kweken we ook vijgen en druiven. In de weilanden grazen de Gronniger Blaarkoppen en het Fjordenpaard Nanse. Sinds enige jaren wonen er weer kerkuilen in de grote schuur. Het terrein grenst aan het natuurgebied de Grootegastermolenpolder. Accommodatie: in de dwarsschuur is alles gelijkvloers en bevinden twee slaapkamers (met elke een eigen badkamer) en een riante verblijfsruimte met grote eettafel, een comfortabele zithoek en openslaande deuren naar het eigen terras. In de grote schuur zijn eveneens twee slaapkamers met op de bovenverdieping een verblijfsruimte met eettafel en zithoek. Vanuit deze kamer heeft men een fantastisch uitzicht over het aangrenzende natuurgebied. Elke slaapkamer heeft een eigen badkamer met bad en/of douche, toilet en bidet. Het geheel is ingericht met eigentijdse, kwalitatief hoogwaardige meubels met veel respect voor het historisch karakter van de gebouwen en de ruimten. In de zonnige, beschut gelegen tuin zijn meerdere zitjes. Gasten met paarden, aangespannen of bereden, zijn van harte welkom. Wij hebben weiland en een buitenbak beschikbaar. Bezienswaardigheden/omgeving/natuur: Lutjegast ligt op de grens van Drenthe, Groningen en Friesland, dichtbij het Nationaal Park het Lauwersmeer. In de directe omgeving voeren prachtige wandel- en fietsroutes u langs de rijke natuur en cultuurhistorie van de streek. Er zijn ook diverse men- en ruiterroutes. De stad Groningen met zijn levendige centrum vol winkels, restaurants en café’s en natuurlijk het Groninger Museum, ligt op slechts 20 autominuten afstand. Maar ook Dokkum, met z’n sfeervolle historische binnenstad, ligt dichtbij. In de zitkamers van boerderij Rikkerda vindt u uitgebreide informatie over wat de omgeving u te bieden heeft. Restaurant/keuken In de nabije omgeving zijn diverse zeer goede en sfeervolle restaurants in verschillende prijsklassen. Graag bieden we u de helpende hand bij het maken van een keuze.' (5)
Noten, bronnen en referenties: 1. De Ommelander Borgen en Steenhuizen. Wiebe Jannes Formsma, R.A. Luitjens Dijkveld Stol, A. Pathuis. 2. http://www.abeltasman.org/rikkerda.html > Rikkerdaborg 4. weekendhotel.nl. 5. erfgoedlogies.nl. 6. Wikipedia.
|
||||||||||||||||||
