De kerk van Noordbroek.

Foto: De kerk van Noordbroek gezien vanuit het noordwesten. Fotograaf: Gouwenaar, 30 juni 2008. Licentie: Public Domain.

De Kerk van Noordbroek behoort tot de hoogtepunten van de laat-romano gotiek in Groningen. Het kerkgebouw, een kruiskerk, is in het eerste kwart van de 14e eeuw gebouwd. De losstaande romaanse toren (bijgenaamd Olle Dodde - 'oud, dik en log ding') is mogelijk iets ouder; de toren is uitgerust met een zadeldak. Beide zijn in de loop der eeuwen slechts op een aantal ondergeschikte punten aangepast. Nog steeds heeft het de uitstraling die de bouwmeester destijds voor ogen moet hebben gehad. De kerk is een Rijksmonument, nr. 31612.

Zegel van de onbekende heilige, een krijgsman met wapperende mantel met in de linkerhand een afbeelding van een kerk en in de rechterhand een lans of een vaandel.

fb. links: Zegel van de onbekende heilige, een krijgsman met wapperende mantel met in de linkerhand een afbeelding van een kerk en in de rechterhand een lans of een vaandel

De kerk is gewijd aan een onbekende heilige, wellicht een van de leden van het Thebaanse Legioen (1). Het zegel uit de 17e eeuw toont een krijgsman met wapperende mantel, die in de linkerhand een afbeelding van een kerk, in de rechterhand een lans of vaandel vasthoudt.
In de kerk zijn middeleeuwse muur- en gewelfschilderingen te zien. De schilderingen in de kerk van Noordbroek geven een voorbeeld van hoe in de middeleeuwen thema's uit het Oude en het Nieuwe Testament met elkaar werden verbonden.
Een schildering van Christus. Zo werden de zondeval en de doop van Jezus in de Jordaan naast elkaar gezet. De noordelijke (linker) zijde stond daarbij symbool voor het negatieve en de zuidelijke (rechter) zijde voor het positieve. Een ander vaak geschilderd tafereel is het laatste oordeel. In de kerk van Noordbroek is deze voorstelling weergeven als een soort beeldverhaal.
De opstanding der doden, Maria als voorspraak, Christus als rechter, de hel en de hemel zijn in afzonderlijke beelden vastgelegd. Ook de schildering van Christophorus, die het kind Jezus over de rivier draagt is in deze kerk gedetailleerd weergegeven, met onder andere een vissend jongetje aan de oever van de rivier.

De schilderingen in de kerk zijn enkele eeuwen bedekt door een laag witkalk. Ze zijn weer tevoorschijn gekomen na restauraties in de 20e eeuw. Bij het verwijderen van de kalklaag kwam ook een tekst tevoorschijn waaruit bleek, dat de kerk in 1599 ingrijpend is gerestaureerd door meester Gerget en zijn gezellen.
De door hen gebruikte werktuigen staan afgebeeld bij deze tekst. De herstelwerkzaamheden vonden plaats toen Johannes Sprenger predikant van Noordbroek was. Hij was van 1597 tot 1599 de eerste officiële predikant van de kerk na de hervorming.

Afb. boven: Interieur. Foto: Romke Hoekstra, 3 april 2021. Licentie: Creative Commons.

Afb. boven: Interieur. Foto: Romke Hoekstra, 3 april 2021. Licentie: Creative Commons.*

Het orgel van Arp Schnitger en preekstoel
Regelmatig worden de klanken van het Arp Schnitgerorgel (uit 1696) ten gehore gebracht. Ook de orgelbouwers Albertus Antoni Hinsz en H.H. Freytag hebben respectievelijk in 1768 en in 1809 aan het orgel gewerkt. De preekstoel met dooptuin dateren van 1757 en zijn gemaakt naar ontwerp van W.E. Struve.

De Kerk van Noordbroek behoort aan de Protestantse Kerk Nederland (daarvoor aan de Nederlandse Hervormde Kerk, deze is opgegaan in de PKN). De betreffende kerkelijke gemeente heeft een vrijzinnige signatuur.

Op aanvraag kan de kerk worden bezichtigd of wordt er een rondleiding gegeven.

Detail gewelfschildering: Doop van Jezus door Johannes de Doper. Foto: Gouwenaar, 25 mei 2010. Licentie: Public Domain.

Dreigende sluiting
In 1967 hing het lot van de kerk aan een zijden draadje. Er moest voor 355.000 gulden aan onderhoud worden gepleegd, waarvan de toenmalige gemeente Oosterbroek 106.500 zou moeten bijdragen. De fracties van de PvdA en de PSP in de gemeenteraad vonden dit veel te veel geld. Er was al een monumentale kerk (de Zuidbroekse Petruskerk) en daar moesten de Noordbroekers maar heengaan. Van het geld kon beter een zwembad worden aangelegd of het geld kon worden ingezet voor de bestrijding van de werkloosheid. Omdat het voorstel tot subsidieverlening dreigde te worden afgewezen besloot de gemeenteraad tot uitstel. In de Groninger kranten ontstond daarop een felle briefwisseling over de subsidie. Uiteindelijk besloot in een volgende raadsvergadering een krappe meerderheid van de gemeenteraad om de subsidie alsnog toe te kennen.

Een oude prentbriefkaart van de kerk te Noordbroek met rechts de losstaande toren.

Uitsnede van een oude prentbriefkaart van de kerk te Noordbroek met rechts de losstaande toren. Foto: Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed. Licentie: Creative Commons.


Piscina buitenzijde.	Piscina binnenzijde.	De oostkant van de kerk.	De gewelven van de kerk.	De losstaande toren met uurwerk.

Gedenksteen

IN DEN JAARE 1779 IS DE KERK NIEUWS GEVLOERD ALS KERKVOOGDEN WAAREN DE KLUFTHEER WALDRIK AMSINGH EN DE SYLVEST LAMBERT JACOBS.

N.B. Stervormig, in vloer. Afgebeeld: OGK, 2, blz. 77. Kluftheer, Groningen. Zie: RAG, Regeringsboek.

GDW, blz. 527, nr. [2886].

Gewelfschildering

ANNO 1599, IN DER TIT ALS JOHANS SPRENGER PASTOR UND FEBE FRECKES UND EENDRIKE THO BROCK UND MEMME UBBENS KERCKFOGEDE THO NORDBROCK WEREN, HEFFT MESTER GERGET MIT SIN GESELLEN DISSE KERCKE GEREPRER. WND GESTOFFER.
Huismerk nr. 424, vergezeld van de letters I.I. Huismerk nr. 425, vergezeld van gereedschap als troffel, dissel, bijtel, winkelhaak, passer, hamer, schietlood. N.B. Afgebeeld: Lantern. Tydskrif vir kennis en kultuur, Pretoria, 1974, blz. 57. OGK, 2, blz. 70. Inplaats van EENDRIKE zal FENDRIKE zijn bedoeld. Zie: Gruoninga 1965, blz. 4. GDW, blz. 527, nr. [2886A].

Kosterie, trotseerloodje

J. LOOR
Embleem: Een hamer. N.B. Vermeld: GMV, 1934, blz. 10. GDW, blz. 527, nr. [2887].

Klok

ALS DE HEER CORNELIUS SCHAY, RAADSHEER IN GRONINGEN, EN HENRICUS JANSSONIUS, PASTOR, EN JOACHUM FREDERICKS KERKVOOGDEN TOT NOORDBROEK WAREN, IS DESE KLOCKE NIEUS GEGOTEN ANNO MDCC.
N.B. In toren op onderwijzerswoning. Sedert 1943 niet meer aanwezig.528 GDW, blz. 527, nr. [2888].

Preekstoel

ALS DE RAADSHEER WOLTER WOLTHERS EN DE OUDERLING TIAPKE PETERS KERKVOOGDEN DES CASPELS NOORDBROEK WAREN, DESTYDS DE PREDIKANTSPLAATSE, VACANT SYNDE, VERVULT DOOR D. ANTHONIUS KNOCK. HOPMAN W. E. STRUIVE PERFECIT DEN 29 A UG USTI 1757.

N.B. Afgebeeld: GDW, plaat XXI. MON, plaat XXXIV, nr. 1. LNB, blz. 8, 9. OGK, 2, blz. 73. Wolter Wolthers, raadsheer Groningen. Zie: RAG, Regeringsboek. Anthonius Knock, predikant Twijzel tot 9 april 1758, Noordbroek 30 april 1758. Zie: NGP, blz. 111. Willem Evert Struive, hopman Groningen. Zie: GDW, nr. 1497j. GDW, blz. 529, nr. [2889].

Orgel

ALS DS ANTONIUS KNOCK PREDIKANT EN DE HEER WALDRIK AMSINGH EN DE E. TJAPKO PIETERS KERKVOOGDEN WAREN IN NOORDBROEK, IS DIT ORGEL VERGROOT EN VERBETERD DOOR MONSJ. A. A. HINSZ A° MDCCLXVIII.

N.B. Afgebeeld: GDW, plaat XXII. C. H. Edskes. De nagelaten geschriften van de orgelmaker Arp Schnitger (1648-1719). Sneek 1968. Blz. 44. Arp Schnitger (1648-1719) en zijn werk in het Groningerland. Groningen 1969. Blz. 73. OGK, 2, blz. 76. GDW, blz. 529, nr. [2890].

Koorhek met banken

DEZE BANKEN VERNIEUWD IN DEN JARE 1805 TOEN L. E. VAN DER TUUK PREDIKANT, MR. C. H. GOCKINGA LID VAN HET STAATSBEWIND, EN DE OUD ZYLVEST LAMBERT JACOBS KERKVOOGDEN WAREN.
N.B. Oorspronkelijk in tweevoud met geringe tekstafwijking. Exemplaar oostzijde na 1964 verloren gegaan. Westzijde afgebeeld: OGK, 2, blz. 77. GDW, blz. 529, nr. [2891].

Kaarsenkroon

Wapen: Stad en Lande, C. LANCKHORST, 1704.
N.B. Wapen in viervoud. Jaartal misschien 1764. Mededeling na schoonschuren in 1964. Afgebeeld: OGK, 2, blz. 78. GDW, blz. 529, nr. [2892].

Collectebus

GEEBEL OMKES, JAN BLINCK, ARENT JANS TOBBE. DEN 8 DESSMBER 1707.
N.B. Koper. Diakenen. GMG, nr. 1963/512. GDW, blz. 529, nr. [2893].

De oudste grafzerk in de kerk

ANNO 1603, DEN 14 JANUARII, IS DER ERBARER EGBERT LUWERTZ CHRISTELICH IN GODT DE HEREN ENTSLAPEN UNDE VORWACHTET ALHIER DORCH CHRISTUM EINE VROLICHE UPERSTANDINGE, SYNES OLDERS 35 JAREN.
Wapen: Doorsneden: A. twee tegen elkaar klimmende uitkomende leeuwen; B. huismerk nr. 426, vergezeld van de letters E.L. Bijbeltekst: Filippensen 1:21. N.B. Hierbij: GDW, nr. 2899. GDW, blz. 529, nr. [2894].

Noten en bronnen:

1. Het Thebaanse Legioen (ook bekend als de martelaren van Agaunum) duidt op de christelijke hagiografie van een volledig Romeins legioen van 60660 man, die en masse bekeerd waren tot het christendom en samen tot het martelaarschap kwamen. Mauritius is de aanvoerder geweest van het Thebaanse legioen, dat eind 3e eeuw bij Agaunum (sinds de middeleeuwen bekend als Saint-Maurice, in het Zwitserse kanton Wallis) in zijn geheel de marteldood is gestorven.

2. Wikipedia, Kerk van Noordbroek, geraadpleegd 9 oktober 2013..
3. Pathuis, Alma, GDW, Groninger Gedenkwaardigheden.

Deze pagina maakt deel uit van www.nazatendevries.nl. Aan bovenstaande tekst is de uiterste zorgvuldigheid besteed. Desondanks kunnen er best fouten voorkomen. Constateer je fouten en/of heb je vragen, correcties, aanvullingen......... geef die dan even aan mij door via mijn E-mail adres (zie rode balk boven). Wij hebben ons uiterste best gedaan om de auteurs van teksten/citaten en copyrightbepalingen van afbeeldingen te achterhalen. Mocht je rechthebbende zijn en hierover vragen of opmerkingen hebben, neem dan contact op via e-mail. Lees ook de 'Disclaimer' en 'Privacy' voor méér informatie en laat ook eens een bericht achter in het Gastenboek, dan weet ik waarvoor ik het doe.
Hoogeveen, 11 oktober 2013. Revisie: 17 april 2024. Verhaal: © Harm Hillinga.			↑ Top

De kerk van Noordbroek.

Het lot van de kerk hing aan een zijden draadje......