Afb. boven: Prentbriefkaar van de Achterstraat in Nieuweschans, ca. 1900, prentbriefkaart (Tg. 818, inv.nr 13951)

Afb. boven: Prentbriefkaart van de Achterstraat in Nieuweschans, ca. 1900, prentbriefkaart (Tg. 818, inv.nr 13951)

De geschiedenis van Nieuweschans

Nieuweschans (Gronings: Schanze; Duits: Neuschanz) is tegenwoordige een grensplaats en kuuroord in de gemeente Oldambt (provincie Groningen). In het verleden is Nieuweschans een aparte gemeente geweest. Op 1 januari 2004 had Nieuweschans 1.510 inwoners. Het station Nieuweschans ligt feitelijk in Oudezijl, een buurtschap dat aan de andere kant de Westerwoldse Aa ligt. Oudezijl wordt dikwijls bij Nieuweschans gerekend. Tot 1 jan. 2010 behoort Nieuweschans samen met Beerta en Finsterwolde tot de gemeente Reiderland, daarna komen ook Winschoten en Scheemda er nog bij en wordt de gemeente Oldambt gevormd.

Het is de meest oostelijk gelegen plaats van Nederland en tevens de meest noordelijk gelegen grensplaats. De A7 vanuit de stad Groningen sluit hier aan op de A280 bij Bunde in Duitsland. In 2002 is de spoorlijn Nieuweschans – Leer (Oost-Friesland) heropend. Te water is Nieuweschans bereikbaar via de Westerwoldse Aa en het B.L. Tijdenskanaal die even uit ten zuiden van het dorp uitmondt in de eerst genoemde waterweg. Beide kanalen zijn in gebruik bij de pleziervaart.

Sinds 1985 is Nieuweschans een kuuroord. In de bodem onder de oude vesting op 600 meter diepte heeft men namelijk zout bronwater gevonden. Het water bevat ook veel mineralen en wordt rechtstreeks uit de bron opgepompt naar het kuurbad.

In Nieuweschans is ook een cartonagefabriek gevestigd van Kappa Triton. Deze fabriek is begonnen als Strokartonfabriek de Dollard, tegenwoordig wordt oud papier als grondstof gebruikt.
Twee Landelijke fietsroutes beginnen of eindigen in Nieuweschans. dat zijn de LF 9 NAP-route en de LF 10 Waddenroute. De recreatieve fietsroute de internationale Dollardroute passeert Nieuweschans eveneens.

Geschiedenis

Door overstromingen zijn in de 14e en 16e eeuw grote stukken land door de Dollard verzwolgen. Vanaf die tijd begint men door zowel actieve inpoldering, als natuur+lijke aanslibbing de zee terug te dringen. Hier-door wordt ook het strategisch belangrijke grensgebied uitgebreid. De Nieuwe- of Langeakkerschans wordt aangelegd in 1628, ten tijde van de Tachtigjarige Oorlog, als de plaats nog aan de Dollard ligt.

Deze nieuwe schans is ontworpen door ingenieur Matthijs van Voort en krijgt de vorm van een regelmatige vijfhoek met bastions, omgeven door wallen en een gracht. Binnen de schans wordt een regelmatig stratenpatroon aangelegd, met in het midden een exercitieterrein. Ten noorden wordt een sluis aangelegd om het gebied onder water te kunnen zetten (inundatie). In de 17e en 18e eeuw wordt de vesting nog versterkt en uitgebreid.

Door inpolderingen komt de schans steeds verder landinwaarts te liggen en verliest hij zijn functie. In 1815 vertrekt het Nederlandse garnizoen en in 1870 wordt bij Koninklijk Besluit bepaald dat Nieuweschans geen vesting meer is. In 1882 worden de vestingwerken geslecht en de grachten gedempt.

Na aanleg van de spoorlijn breekt een tijdperk van industrialisatie aan. Vooral landbouwindustrieën vestigen zich hier. In de zeventiger jaren is men begonnen met de reconstructie van de vesting. Sinds 1974 is de kern van het dorp een beschermd dorpsgezicht.

Monumenten en musea

De Hoofdwacht

Nieuweschans heeft een aantal een monumenten. De Hoofdwacht dateert uit 1631 en bevindt zich aan de Voorstraat. Verder zijn er ook een monumentale woonhuizen aanwezig. De locomotievenremise dateert uit 1876 en is nog goed herkenbaar. Tegen-woordig is er een bronsgieterij en een cultureel centrum, met expositieruimte en koffieschenkerij, in gevestigd. De Nederlands Hervormde kerk dateert uit 1751 en is in gebruik als garnizoens-kerk. Ook is de oude synagoge nog aanwezig en een Joodse begraafplaats. In Nieuweschans is het vestings-museum gevestigd.

Landschap

Nieuweschans ligt in polderland dat ontstaan is door landaanwinning in de Dollard. De kwelders van de Dollard zijn hoog opslibt op en kunnen na verloop van tijd worden ingedijkt. Nieuweschans ligt op het knooppunt van dijken van verschillende polders:
Het Bunder Neuland, ingedijkt in 1605, ten zuidoosten van het dorp. De Linteloopolder, ten oosten van het dorp. De Spitlanden, ingedijkt in 1657, ten westen van het dorp.
De Charlottenpolder, ingedijkt in 1682, ten oosten van het dorp. De kroonpolder, ingedijkt in 1696, ten noordwesten van het dorp De Süder Christian Eberhardspolder, ingedijkt in 1705, ten noordoosten van het dorp.

De polders bestaan grotendeels uit grootschalig akkerland. Daarnaast is er ook bos- en natuurgebied in de omgeving van Nieuweschans. Ten oosten van Nieuweschans, tussen A7 en de spoorlijn ligt het Nieuweschanskerbos, ten zuiden daarvan, tussen de Westerwoldse Aa en de A7 liggen de A-dijken, en ten zuiden daarvan, ten oosten van het BL Tijdenskanaal en de rijksgrens ligt het Bos op Houwingaham. Al deze bos- en natuurgebieden zijn in eigendom van Staatsbosbeheer.

Nieuweschans heeft in de gemeente Reiderland een wat aparte positie ingenomen. Het is geen boerendorp zoals de andere kernen, maar een vesting. De Groningse stadhouder Ernst-Casimir sticht in 1628 aan de Duitse grens de vesting Nieuweschans, omdat de rijksgrens door verschillende inpolderingen erg open komt te liggen. Verder zuidelijk wordt de grens toen gevormd door het uitgestrekte Bourtangermoeras, dat slecht toegankelijk is en dus veel minder risico met zich meebrengt. De vesting ligt vanuit Nederland gezien erg afgelegen: er is slechts één trekpad naar Winschoten. Pas in 1866, door de totstandkoming van de spoorverbinding met Groningen, wordt de bereikbaarheid sterk verbeterd. Gezien de ligging pal op de grens is het daarom niet zo vreemd dat de contacten met buurland Duitsland altijd erg hecht zijn geweest en er vaak zelfs meer in marken dan in guldens wordt verhandeld.

De (oude) Nederlands Herv. kerk van Nieuweschans.

In de 19e verliest Nieuweschans als vesting steeds meer aan betekenis en in 1870 wordt de vestingsfunctie bij koninklijk besluit opgeheven. In de daarop volgende decennia worden de vestingwerken langzaam ontmanteld, waardoor de mogelijkheid ontstaat om het dorp uit te breiden. Ook de industrialisatie laat zijn sporen na: in 1887 wordt de strokartonfabriek 'De Dollard' opgericht, die tot de grootste van het land heeft behoord.

In de Tweede Wereldoorlog wordt Nieuweschans door terugtrekkende Duitsers grotendeels verwoest, maar een aantal karakteristieke monumenten uit de vestingsperiode zijn gelukkig bewaard gebleven. De bereikbaarheid is inmiddels sterk verbeterd door de aanleg van de snelweg A7. Net over de grens geeft deze weg aansluiting op de Duitse A31, de noord-zuidverbinding naar het Ruhrgebied. In 1975 ontstaan plannen om bij Nieuweschans een kuuroord te ontwikkelen, nadat een Duitse onderzoeker vermoedt geneeskrachtige zoutlagen en mineraalwater in de bodem aan te kunnen treffen. Na aanvankelijke scepsis van Nederlandse zijde worden in 1980 toch enkele proefboringen gedaan en op 633 meter diepte wordt inderdaad het heilzame water gevonden. Vervolgens wordt in Nieuweschans 's lands eerste kuurcentrum gebouwd. Het wordt in 1985 geopend en is wegens groot succes al diverse malen uitgebreid.

Het Bourtangermoeras is een voormalig groot veengebied in Oost-Drenthe en Oost-Groningen en aangrenzend Duitsland. Het is vanaf de Middeleeuwen grotendeels ontgonnen, waardoor er aan het begin van de 21e eeuw slechts kleine restanten van over zijn.

Omvang

Het Bourtangermoeras heeft de vorm gehad van een V. De westelijke poot beslaat het oerstroomdal van de Hunze, wordt in het westen begrensd door de Hondsrug, en strekt zich in het noorden uit tot bij Groningen. De oostelijke poot ligt in het stroomdal van de Eems. De zuidpunt van het gebied ligt bij Lingen. Tussen de beide poten ligt Westerwolde. Het moeras is ten tijde van zijn grootste uitbreiding 3000 km² groot. Het ligt voor tweederde in wat tegenwoordig Nederlands grondgebied is en voor eenderde in wat nu Duitsland is. Verreweg het grootste deel van het moeras bestaat in uit hoogveen.

Ontstaan

Het Bourtangermoeras ontstaat rond 5000 voor Chr. Het gebied van de huidige veenkoloniën is voor die tijd bewoond, getuige de bodemvondsten zoals die bij Hoetmansmeer. Het betreft hier rondtrekkende nomaden uit de Midden steentijd. Deze bevolking wordt verdreven door het steeds groter wordende veengebied. Het gebied is slecht toegankelijk geworden. Bij Valthe en Ter Apel zijn resten van veenbruggen gevonden, daterend van de Nieuwe steentijd tot de ijzertijd.

Het veen heeft ook een militaire functie gehad. Op plaatsen met doorgangen door en langs het veen worden schansen gebouwd. Bourtange, Oudeschans en Nieuweschans in de provincie Groningen en de Emmer- en Valtherschans in Drenthe zijn hier voorbeelden van. Vooral tussen 1680 en 1850 wordt deze beschermende werking van dit moerasgebied tegen aanvallen uit het oosten belangrijk geacht.

De ontginning

De ontginning van het veen gebeurt aanvankelijk alleen aan de rand van het gebied. Vermoed wordt dat turf als brandstof al zeer oud is. Bij ontginningen in de tweede helft van de Middeleeuwen spelen kloosters een belangrijke rol, met name die van Aduard en Essen.

Het veen wordt ook ontgonnen voor de landbouw. In de Middeleeuwen wordt het veen aan de randen van het gebied ontwaterd voor het verbouwen van rogge. De ontwatering zorgt er voor dat er een proces van vertering opgang komt waardoor de bodem daalt. Hierdoor kunnen tussen 1360 en 1500 in het noordoosten van het gebied grote stukken door de Dollard worden weggeslagen.

In de 16e eeuw komt de grootschalige veenontginning opgang. De Friese methode van vervening waarbij gebruikt gemaakt wordt van kanalen en wijken wordt hier geïntroduceerd. De eerste verveningen gebeuren langs de Hunze, dichtbij de stad Groningen. De turf wordt over dit riviertje afgevoerd. Groningen heeft veel behoefte aan brandstof en de turf uit het Bourtangermoeras is een belangrijke factor voor de economische groei van de stad. In de 17e eeuw krijgt Groningen Westerwolde in handen, en kan de vervening nog grootschaliger worden aangepakt. Johan de la Haye en Johan Sems ontwerpen een grenslijn door het veen die van Wolfsbarge aan het Zuidlaardermeer in een een rechte lijn naar Ter Apel gaat. Deze lijn wordt de Semslinie genoemd en vormt de grens tussen Groningen en Drenthe.

Het Stadskanaal, dat in de 18e eeuw gegraven wordt, volgt deze Semslinie grotendeels. Dit kanaal wordt de belangrijkste transportroute bij het ontginnen van het veen. In de 19e eeuw is het een druk bevaren vaarweg. De gebieden die ontgonnen zijn worden veenkoloniën genoemd. De ontginningen leiden er wel toe dat het resterende moerasgebied droger wordt. Dit ondergraaft de militaire functie van de oostelijke tak. Bij Bourtange worden daarom dijken aangelegd om het water beter vast te kunnen houden.

Bovendien arriveren er kolonisten uit Duitsland, die op het veen boekweit gaan verbouwen. Om de grond hiervoor geschikt te maken, wordt het veen eerst afgebrand. Vanwege de overlast die dit geeft wordt dit in 1925 verboden.

In de 19e eeuw krijgt turf als brandstof concurrentie van steenkool. De winsten van het verveningsbedrijf nemen daardoor af. In deze tijd wordt ook de verlengde Hoogeveense Vaart gegraven, waardoor ontginningen in de zuidelijke punt van het Bourtangermoeras een hoge vlucht nemen. In de 20e eeuw is niet turf, maar turfstrooisel het belangrijkste product van het veen. In de resterende veengebieden worden geen wijken meer gegraven, maar wordt het veen per smalspoor naar de turfstrooiselfabriek gebracht. Vandaar wordt het verder getransporteerd per stoomtram van de DSM, en per vrachtauto. Nadat het Amsterdamse veld is afgegraven komt de vervening in Nederlandse deel van het Bourtangermoeras ten einde. Dit laatste verveende gebied maakt deel uit van het natuurgebied het Bargerveen. In het Duitse deel van het gebied vinden aan het begin van de 21e eeuw nog wel verveningen plaats.

Stichting van de vesting Nieuwe-Schans

De periode tot 1795

Ernst Casimir, graaf van Nassau, stichte in 1628 de vesting Nieuwe-Schans, ook wel de Langakker-schans genoemd.

De vesting wordt gebouwd omdat door de indijking van de Lange Akkeren en de inpoldering van het “Bunder Neuland” in 1605, de Rijksgrens te veel open ligt.

Op een oude kaart staat de vesting afgebeeld in de vorm van een vijfpuntige ster, geheel omgeven door een gracht met twee toegangspoorten.
Het vervoer van en naar Nieuweschans vindt over het algemeen plaats door postwagen en trekschuit. In 1695 komt het trekpad tussen Winschoten en Nieuweschans tot stand. Op deze trek- en wagenweg is een tol geplaatst.
Het gebied rond het fort wordt door overstromingen van de Dollard (vermoedelijk ontstaan in 1375-1390) regelmatig onder water gezet. Nieuweschans wordt echter gespaard bij de grote watervloed die in de kerstnacht van 1717 een groot deel van de provincie overstroomt en waarbij 2276 mensen het leven verliezen.

Eerste gemeente Nieuweschans geboren

Periode 1795-1811

In 1795 trekt een voor het Frans leger vluchtend korps met 400 Engelse soldaten de vesting binnen na eerst de omgeving geplunderd en personen mishandeld te hebben. De Fransen nemen nog datzelfde jaar de vesting in.
De Republiek der Nederlanden houdt door de overwinning van de patriotten met behulp van de Fransen op te bestaan. De Republiek wordt vervangen door de Bataafse Republiek. Met de Bataafse Republiek ontstaat een gecentraliseerde staat naar Frans model.

In 1806 houdt de Bataafse Republiek op te bestaan en wordt Nederland een koninkrijk, met aan het hoofd de tot koning gebombardeerde Lodewijk Napeleon.

Terwijl van 1798 af de provinciale plaatselijk besturen hebben gefunctioneerd en Nieuweschans dan deel uitmaakt van Beersterhamrik, komt op 31 mei 1808 een geheel nieuwe indeling tot stand, als uitvloeisel van de eerste Nederlandse Gemeentewet van 1807. De plaatselijke besturen verdwijnen, de eerste gemeente Nieuweschans wordt geboren. Tot de gemeente behoren Vriescheloo, Blijham, Bellingwolde, De Bult, Oude Schans en Nieuweschans. Bij koninklijk besluit van 14 oktober 1808 worden de namen van de benoemde burgemeesters (maires) en hun secretarissen bekend gemaakt. Voor Nieuweschans wordt Unico Aaldriks te Vriescheloo burgemeester en Jacobus Heeres te Oude Schans, secretaris.

Nieuweschans groeit: het aantal inwoners verdubbeld

De Westerwoldse Aa bij Bad Nieuweschans.

Periode 1811-1900

Bij keizerlijk decreet van 21 oktober 1811 wordt de territoriale begrenzing der gemeenten wederom gewijzigd. Het territorium van Nieuweschans wordt drastisch verkleind, waardoor slechts overblijft het gebied van Nieuweschans plus Bellingwolde-Noord met een bevolking van 711 inwoners en een oppervlakte van 774 bunder. Maire wordt Elzard H. Engelkens en adjunct Jan J. Mulder. Na 1813 worden de maires in de steden omgedoopt tot burgemeester en op het platteland tot schout.

Na 1812 is er geen sprake meer van de legering van een geregeld garnizoen. De vesting verliest langzamerhand zijn betekenis.
In 1819 ontstaat door een sterke daling van de graanprijzen de eerste landbouwcrisis. Ook in Nieuweschans, waar de invloed van de boeren op de rest van de bevolking erg groot is. De gevolgen van de crisis voelbaar.
Omdat de boeren de gevolgen op de arbeiders proberen af te wentelen, worden deze zwaar gedupeerd. Vanaf 1825 heeft de Groningse boer ook nog te maken met andere tegenslagen, waaronder de watersnoodramp van 1825 en de slechte oogsten als gevolg van de koude en natte zomers 1827-1829. Na 1935 wordt de situatie weer gunstiger.

De huidige rijksgrens wordt middels een grenstraktaat op 2 juli 1824 te Meppen vastgesteld. In de oudejaarsnacht van 1833 wordt de gemeente door een ernstige overstroming getroffen. De landerijen te Hamdijk komen ca. 2 meter onder water te staan.

Op 29 juni 1851 wordt de Gemeentewet ingevoerd. Hierin wordt vastgelegd dat het gemeentebestuur zal bestaan uit de burgemeester, het College van Burgemeester en Wethouders en de gemeenteraad. De heer C.G. Plaat is in 1851 burgemeester. Het nieuwe gemeentebestuur telt 7 leden. Uit hun midden worden de heren Post en Dijkema tot wethouder gekozen. Het inwonertal van Nieuweschans bedraagt 955 personen.
In 1866 krijgt Nieuweschans zijn spoorwegverbinding en in 1887 wordt de strokartonfabriek “De Dollard” opgericht, die tot de grootste van het land behoort.

Bij koninklijk besluit van 8 augustus 1870 wordt bepaald dat Nieuweschans zal ophouden vesting te zijn. De gehele procedure van de ontmanteling heeft zich in ruim 35 jaar voltooid. Nieuweschans krijgt in deze periode eindelijk de mogelijkheid te groeien. In betrekkelijk korte tijd is dan ook het aantal inwoners verdubbeld.
De tweede landbouwcrisis vindt plaats in de jaren 1878-1895 door de invoer van goedkoop Amerikaans graan. Het gevolg is grote armoede, vooral in de winter.

Nieuweschans “een lichtend voorbeeld van nationale betekenis” Periode 1900-1989

Voor de eerste wereldoorlog is Nieuweschans erg op Duitsland aangewezen. De handel vindt vaker in marken dan in guldens plaats. In 1900 bedraagt het aantal inwoners 1575. De volkstelling van 31 december 1910 wijst uit dat Nieuweschans 1873 inwoners telt. In 1919 zijn dit er 2042. Ter gelegenheid van het 300-jarig bestaan wordt op 22, 23 en 24 juni 1928 in Nieuweschans uitbundig feest gevierd.

Afb. boven: Strokartonfabriek De Dollard in Nieuweschans.

Tweede Wereldoorlog

In 1940 vallen de Duitsers Nederland binnen. Op 10 mei van dat jaar vindt de grootste inval van de Duitsers in het noorden plaats via de grensovergang Nieuweschans. Op 23 april 1945 wordt Nieuweschans van de Duitsers bevrijd. Het dorp is verwoest en geplunderd. Bij koninklijk besluit van 12 april 1950, wordt aan Nieuweschans een wapen verleend en in 1972 krijgt Nieuweschans zijn eigen vlag. In het nationale monumentenjaar 1975 wordt Nieuweschans met 10 andere gemeenten aangewezen als “een lichtend voorbeeld van nationale betekenis”. Een van de belangrijkste monumenten is de oude Hoofdwacht met torentje.
In maart 1975 komt Nieuweschans in het nieuws door de plannen om in deze gemeente een kuuroord te ontwikkelen; de kans dat de bodem geneeskrachtige zoutlagen en mineraalwater zal bevatten, wordt reëel geacht. Vanaf 1980 vinden er een aantal proefboringen plaats en diverse (markt-)onderzoeken plaats. Eind 1985 wordt de eerste gerealiseerd. Op 25 augustus 1989 wordt het Kuurcentrum Nieuweschans officieel door H.M. de Koningin geopend.

In 1980 wordt de heer Arlman benoemd tot burgemeester. Hij zal de laatste zijn. Op 1 januari 1990 zijn de drie gemeenten Beerta, Finsterwolde en Nieuweschans heringedeeld tot de nieuwe gemeente Beerta. De gemeente heeft per 1 juli de naam Reiderland gekregen.

Jans Pommerans van Nieuweschans (1924)

Op de artiestenbeurs op het Rembrandtsplein in Amsterdam verkoopt de jonge auteur Jacques van Tol zijn teksten. Voor 10 gulden mag je het lied uitvoeren, voor 25 gulden kun je het lied inclusief het auteursrecht overnemen. In deze tijd is zanger George Hofmann een gewild afnemer van Van Tol's teksten. 'Jans Pommerans' wordt een enorme hit, die het zelfs na de oorlog tot een uitvoering van Inavan Faassen, een carnavalskraker van Ria Valk en een uitvoering van de Gebroeders Flint heeft gebracht.

Klik op deze afbeelding om naar Jans Pommerans uit Nieuweschans te luisteren.

Er wordt een scherm geopend waarin je wordt gevraagd of je het bestand wilt openen of opslaan. Kies voor bv openen, waarna het wordt afgespeeld.

De Joodse Gemeente in Nieuweschans

Achterstraat, ca. 1900, prentbriefkaart (Tg. 818, inv.nr 13951).

Foto boven: Achterstraat, ca. 1900, prentbriefkaart (Tg. 818, inv.nr 13951).

Nieuweschans ligt in het oosten van de provincie Groningen. Het dorp dankt zijn ontstaan in 1628 aan de stichting van een vestingwerk op de grens van Nederland en Duitsland. In 1882 worden deze vestingwerken geslecht en de grachten gedempt. In de eerste helft van de 17e eeuw vestigen zich de eerste joodse inwoners in het dorp.

Tot het midden van de 18e eeuw heeft het dorp echter nooit meer dan een of twee joodse families geteld,, die er meestal niet voor langere tijd blijven wonen. Met de komst in 1750 van Gerson Arents uit het nabijgelegen Oostfriese Stapelmoor zal dat anders worden. Vanaf dat jaar wonen er voortdurend joden in het dorp.

Deze nieuwkomers zijn voornamelijk afkomstig uit de Oostfriese dorpen aan de overzijde van de grens. De vestiging van Gerson Arents stuit op weerstand van de gevestigde bewoners. Zonder succes proberen zij de plaatselijke autoriteiten te overtuigen dat de vestiging van joden schadelijk zal zijn voor hun broodwinning. De middelen van bestaan van de joden bestaan hoofdzakelijk uit de handel in textiel en allerlei ongeregelde goederen en in mindere mate de handel in vee en vlees.

Wat betreft hun religieuze noden en behoeften zijn de joden uit Nieuweschans voornamelijk op zichzelf aangewezen. Grotere Joodse Gemeenten liggen op relatief grote afstand.
In 1813 verwerft de joodse gemeenschap in Nieuweschans de status van een Joodse Gemeente. Behalve Nieuweschans maken ook de joden in de nu Oostfriese dorpen Bunde en Stapelmoor er deel van uit. Vanaf 1821 is het een zogenaamde Bijkerk van de Ringsynagoge Winschoten.

In 1809 telt het dorp 25 joden, in 1849 is hun aantal gegroeid tot 61 en daarna loopt als gevolg van de veranderende sociale en economische omstandigheden het aantal joden in het dorp terug tot acht in 1930.

Voormalige synagoge aan de Achterstraat voor de restauratie, z.j. (Tg 818 inv.nr. N15-130d)

Foto boven: Voormalige synagoge aan de Achterstraat voor de restauratie, z.j. (Tg 818 inv.nr. N15-130d)

Synagoge

Net als elders is de eerste synagoge een huiskamer. Deze bevindt zich in het huis van Gerzon Arons. De datum van de oudste vermelding is 1773, maar waarschijnlijk dateert deze huissynagoge uit 1750. Deze synagoge wordt bezocht door joden uit omliggende plaatsen als Bunde, Wedde, Bellingwolde en Termunten.

In 1802 kopen de bestuurders van de Joodse Gemeente in Nieuweschans een huis aan de Achterstraat. Waarschijnlijk hebben ze dat pand verbouwd tot synagoge, want in 1811 vraagt de Joodse Gemeente subsidie voor het herstel van hun synagoge. Dit gebouw staat eveneens aan de Achterstraat. Hoewel dit gebouw in de jaren 1865-1866 is gerestaureerd, is het in 1925 dermate bouwvallig geworden dat het niet meer wordt gebruikt.

In 1934 is de synagoge verkocht en in 1968 is het gebouw door de gemeente Nieuweschans verworven. De synagoge is in 1973 gerestaureerd. Tegenwoordig dient het als ontvangstruimte.

Foto boven: Begraafplaats, ca. 1980,
foto M.A. Douma (Tg. 818, inv.nr N15-132d)

Begraafplaats, 1978, foto M.A. Douma (Tg. 818, inv.nr N15-121d)

Foto boven: Begraafplaats, 1978, foto M.A
Douma (Tg. 818, inv.nr N15-121d)

Begraafplaats

De precieze stichtingsdatum van de begraafplaats is onbekend. Waarschijnlijk dateert hij uit 1811.

In juni van dat jaar namelijk verzoekt de Joodse Gemeente, gesteund door het plaatselijk bestuur, aan de het regionaal bestuur om de toewijzing van een stukje grond ten behoeve van de aanleg van een begraafplaats.

Deze begraafplaats ligt aan de Bunderpoort buiten de voormalige wal aan de Tichelstraat.,

Op deze begraafplaats worden tot 1874 ook de joden uit het Duitse Bunde begraven.
Er staan 44 stenen waarvan de oudste dateert uit 1818.

Meer lezen? Gerelateerde artikelen:

Drieborg
't Broesde vrouger ook op Köstverlor'n en Bounderstroate
Kostverloren

Nieuwe Statenzijl

Nieuwe Statenzijl (deel 2)
Nieuwe Statenzijl (deel 3)
Beerta
Finsterwolde
Nieuwe Schans

Bronnen:
1. Inventaris van de Archieven van de gemeente Nieuweschans;
2. Henri Floor: Nieuweschans;
3. Wikipedia: Bad Nieuweschans;
4. Reg. Groninger Archieven.

Aan bovenstaande tekst is de uiterste zorgvuldigheid besteed. Desondanks kunnen er best fouten

voorkomen. Constateer je fouten en/of heb je vragen, correcties, aanvullingen...

geef die dan even aan mij door via mijn E-mail adres.

NIEUWESCHANS

De geschiedenis van Nieuweschans